Duik een interieurzaak in en je stuit in de kelder op grote ronde straatstenen die ooit de Via Emilia vormden. Glip door een poort en bewonder in de hal het mozaïek met duizenden zwart-witte steentjes. Bologna is geen Rome, maar een Romeins verleden heeft de stad zeker. Op zoek naar mijlpalen en mozaïeken..

Welkom in Bononia

Dat moet de waterput zijn. We turen naar de zandkleurige stenen. Verzakte muren, gebroken tegels, grote afgebrokkelde stenen en veel fantasie laten zien dat hier eeuwen geleden een Romeinse basiliek stond met een weg van kleine ronde keien eromheen. We wandelen verder over de smalle ijzeren loopbrug die ons dieper het Romeinse verleden van Bologna invoert. De bordjes aan de zijkant vertellen bezoekers over de tijd dat Bologna ‘Bononia’ werd genoemd en een van de grootste steden van het Romeinse Rijk was. Een spectaculaire tijd waar Bologna onder andere haar stratenpatroon aan te danken heeft..  

De uitleg op de bordjes is echter geen overbodige luxe. De opgravingen onder de glazen vloer van stadsbibliotheek Salaborsa zijn symbolisch voor het Romeinse erfgoed in Bologna: het is goed verborgen, spreekt tot de verbeelding en vertelt een verhaal dat meer dan tweeduizend jaar oud is. Toch is er een ‘maar’. Relatief weinig restanten van het Romeinse Rijk hebben de strijd tussen de Lombarden en de Franken en de ambitieuze bouwplannen van de machtige Bolognese families in de Middeleeuwen overleefd. Bologna is dus geen Rome, waar de Romeinen op sommige plaatsen nog springlevend lijken. Maar wie zoekt, zal vinden..

Speuren naar sporen

Wie in het Romeinse verleden van de stad duikt, ontdekt in het straatbeeld, in musea – en op plaatsen waar je het zeker niet verwacht – veel sporen die verwijzen naar de gloriedagen van Bononia. Het Bureau voor Toerisme op Piazza Maggiore heeft een folder over het Romeinse erfgoed van de stad. En die is nodig. Zonder deze folder zijn de mozaïeken, overblijfselen van wegen en juiste plekken in musea namelijk zo goed als onvindbaar. Gewapend met de folder dwalen we door de stad om terug te gaan naar de Romeinse tijd. Of wat daarvan over is..

Onze speurtocht begint in het hart van het historisch centrum op Piazza Maggiore. Het grote middeleeuwse plein is omringd met statige palazzo’s en kerken uit dezelfde periode. Studenten met boeken onder hun arm haasten zich naar college en mannen in pak naar hun vergadering. Tegenover de Neptunusfontein met waterspuitende zeemeerminnen – opnieuw een middeleeuws hoogstandje – ligt de ingang van stadsbibliotheek Salaborsa. Bordjes met scavi archeologici leiden naar beneden. Door een smalle donkere gang – met op de muur een tijdlijn van de ontstaansgeschiedenis van Bologna – komen we in een lichtere ruimte..

Een verloren gewaande stad

Plotseling staan we tussen de eerder genoemde zandkleurige muren en ruïnes van wat ooit een bloeiende stad was. Omdat we ons onder het straatniveau bevinden, lijkt de middeleeuwse stad simpelweg over de Romeinse stad heen gebouwd te zijn. Te midden van het handjevol bezoekers – deze opgravingen zijn duidelijk niet door alle bezoekers ontdekt – proberen we ons een voorstelling te maken van de stad die in 189. v. Chr. werd gesticht en in politiek, cultureel en economisch opzicht onder keizer Augustus (43 v. Chr. – 14 n. Chr.) op haar hoogtepunt was.

Bij de uitgang zit een slanke dame met keurig gekapt grijs haar en een stijlvolle zwarte jurk. Ze kijkt verveeld voor zich uit. Op het tafeltje voor haar staat een bak met muntgeld. De dame blijkt Anna te heten en wanneer de muntjes rinkelend in de bak vallen, ontdooit ze en begint enthousiast – in rap Italiaans – te vertellen. De opgravingen komen uit de jaren negentig van de vorige eeuw. De stadsbibliotheek werd gerenoveerd toen de verloren gewaande Romeinse stad letterlijk en figuurlijk aan het licht kwam…

Het Romeinse dolfijntje

Waar nu de Neptunusfontein staat, bevond zich het Forum (politieke centrum) van Bononia. De kans is groot dat er onder de statige middeleeuwse palazzo’s nog veel meer Romeinse sporen van de Romeinse nederzetting zijn te vinden. Maar daar heeft tot nu toe niemand naar gezocht. Bij verbouwingen zijn de afgelopen eeuwen echter regelmatig scherven van Romeinse kruiken, delen van het waterleidingsysteem en van wegen gevonden. Anna adviseert ons naar Piazza Galilei te gaan. In een van de palazzo’s met rood afgebladderd stucwerk hangt het ‘Romeinse dolfijntje’…

Het kleine plein ligt schuin achter Piazza Maggiore en staat vol auto’s. Aarzelend lopen we door de grote poort bij nummer vier naar binnen. Ver hoeven we niet te zoeken. Op de okergele muren van de hal hangt een deel van de mozaïekvloer van een vroegere – ongetwijfeld zeer welvarende – Romeinse familie. De zwart-witte steentjes verbeelden een sierlijke dolfijn. De stille binnenplaats heeft met zijn kleine marmeren fontein omringd door groene palmbomen veel weg van een Romeins atrium. Van de geparkeerde rode sportwagen en verborgen discotheek zouden de Romeinen echter wat vreemd opkijken..

Een zeer goed verborgen theater

We dwalen verder onder de portico’s – de overdekte zuilengalerijen waar Bologna bekend om staat – en stuiten op een bruin bord met Teatro Romano. Een Romeinse stad was immers geen stad zonder theater. Dat van Bologna werd gebouwd in de eerste decennia van de eerste eeuw v. Chr. De inwoners van Bononia werden toen officieel Romeinse burgers. Het bord geeft interessante informatie, maar stelt ons ook teleur: het theater met een doorsnede van 93 meter, een marmeren koepel, mozaïekvloeren en fresco’s is tot nader orde gesloten voor publiek…

Er staat geen reden voor de sluiting en we proberen tevergeefs door de massieve houten deuren naast het bord een glimp op te vangen van het theater dat plaats bood aan ruim 7.000 toeschouwers. We moeten echter concluderen dat dit Romeinse zandstenen bouwwerk tegenwoordig zeer goed verborgen is achter vrolijk gekleurde middeleeuwse muren. Het Archeologisch Museum van Bologna ligt ook verborgen achter portico’s en gele en oranje muren, maar is – ondanks ingrijpende renovaties – wel geopend. Tijd om kennis te maken met legendarische Romeinse keizers.

Het museum van mijlpalen

Het enorme witte hoofd – een meter doorsnee – van keizer Augustus kijkt toe hoe we de massieve grijze graftombes van zijn generatiegenoten bewonderen. Aan de andere kant van de binnenplaats van het Archeologisch Museum – waar de Romeinen alom vertegenwoordigd zijn – hangen de zacht-oranje muren vol met stenen inscripties in het Latijn. Het is rustig op de binnenplaats en door de vele bogen en zuilen is er weinig fantasie voor nodig om Romeinen in witte tunieken en op sandalen over de marmeren vloeren te zien wandelen..

In het midden staat een fontein met een stenen jongetje dat met de waterstraal speelt. Zo klein als het jongetje is, zo groot zijn de ovale stenen tegenover hem. Deze mijlpalen waren overal in het Romeinse rijk te vinden en vertelden reizigers hoever hun bestemming was. Onze figuurlijke mijlpalen hebben we dus aan de Romeinen te danken. Het strenge standbeeld van Nero kijkt op ons neer als we het Archeologisch Museum weer verlaten. Oorspronkelijk stond dit beeld in het theater, om bezoekers na zijn dood te herinneren dat Nero geen lieverdje was en de senaat hem de dubieuze titel ‘vijand van het volk’ gaf.

Dwalen door een designzaak

Ons volgende “Romeinse adres” bevindt zich in de Strada Maggiore: met haar hoge portico’s, elegante boetiekjes en houten poorten, een van de mooiste straten van de stad. En een van de oudste: In 187 v.Chr. liet consul Marcus Aemilius Lepidus hier de Via Emilia aanleggen. Het enige overgebleven spoor van deze verharde weg die van Rimini naar Piacenza liep, bevindt zich in de chique designzaak Roche Bobois. Tussen strak vormgegeven stoelen en felgekleurde banken – het contrast kan niet groter – stuiten we inderdaad op een hobbelig pad met grote stenen..

Eigenaar Roberto vertelt dat de Romeinen Bononia volgens een symmetrisch patroon bouwden, gebaseerd op twee hoofdwegen: één liep van noord naar zuid (Via Galleria – Via Val d’Aposa) en één van oost naar west (Via Rizzoli – Via Ugo Bassi). Parallel aan deze wegen liepen kleinere straten. Zo ontstonden rechthoekige blokken van 105 meter lang en 70 meter breed. Zijn designwinkel is het tegenovergestelde. We dwalen door een doolhof van indrukwekkende vertrekken – allemaal in een andere stijl ingericht – en zien bijna een Romeins mozaïek over hoofd. Oud en nieuw sluiten hier naadloos op elkaar aan..

Op zoek naar een Romeinse tempel

Via de boetiekjes, restaurants en hippe yogastudio in de middeleeuwse – maar modern gerenoveerde – galerij van Corte Isolani komen we bij Piazza Santo Stefano. Aan de prachtige palazzo’s met bordeauxrode luifels is te zien dat dit plein in de middeleeuwen de place to be voor adellijke families was. Tegenwoordig voeren oranje glazen Aperol Spritz en schalen hapjes de boventoon. Inwoners komen hier graag voor een aperitivo. Vanaf het terras hebben zij goed zicht op de Basiliek van Santo Stefano…

Dit heiligdom – waar nog steeds monniken wonen – wordt door bewoners en bezoekers beschouwd als de meest bijzondere kerk van Bologna. Ze bestaat namelijk uit zeven verschillende kerken – vandaar de bijnaam Sette Chiese – die met elkaar verbonden zijn door zuilengalerijen en hofjes. Over de oorsprong van de kerk doen evenveel verhalen de ronde als er wegen naar Rome leiden. Maar in de oudste van deze kerken zijn Romeinse pilaren en inscripties te vinden en sporen van een Romeinse tempel, gewijd aan de Egyptische godin Isis..  

Recycling van Romeinse ruïnes

We betreden de basiliek en komen in de eerste – en grootste – kerk terecht: de Chiesa del Crocefisso. Kostbare kunstwerken, zacht gefluister en de geur van wierook omringen ons, wanneer we langzaam doorlopen naar de volgende kerk. Hier moeten we zijn. De ronde Chiesa del Sepolcro is donker en koel en wordt volledig in beslag genomen door een hoge graftombe. Lange tijd werden hier de overblijfselen van de Heilige Petronio (beschermheilige van Bologna) bewaard. Hoe fascinerend de graftombe ook is, ze is zeker niet Romeins. De zeven grijze marmeren pilaren – geflankeerd door stenen pilaren van baksteen – zijn dat echter wel.

Grote openstaande deuren leiden naar een tuin vol bloeiende rozen die aan het Piazza Santo Stefano grenst. Hier vinden we een inscriptie die verwijst naar de Romeinse tempel die op de plek van de Chiesa del Sepolcro moet hebben gestaan. In de derde kerk – Chiesa dei San Vitale e Agricola – staan ionische zuilen die door Romeinse handen zijn gemaakt en aantonen dat het middeleeuwse gebruik om delen van gesloopte of vervallen gebouwen opnieuw te gebruiken ook hier werd toegepast. Zo verdwenen de Romeinen na de val van het West-Romeinse Rijk in 476 n. Chr. geleidelijk uit het Bolognese straatbeeld. Bijna. Want wie zoekt, vindt mooie herinneringen aan een roemrijke tijd..   

Praktische info

Bureau voor Toerisme – Folder over Romeins Bologna. Je kunt de folder ook downloaden.
Adres: Piazza Maggiore 1^e (onder Palazzo d’Accursio)
Website: www.bolognawelcome.com
Openingstijden: Elke dag van 9:00-19:00

Romeinse opgravingen (Scavi archeologici) in bibliotheek Salaborsa
Adres: Piazza del Nettuno
Openingtijden: Ma 14:30 – 20:00, di t/m vr 10:00 – 20:00, za 10:00 – 19:00, zo gesloten
Toegang is gratis

Het Romeinse dolfijntje in het palazzo Caprara
Adres: Piazza Galileo Galilei 4a, rechts van de schoenenwinkel
Openingstijden: Ma t/m vr 9:00 – 19:00, za 9:00 – 13:00, zo gesloten
Toegang is gratis

Museo Civico Archeologico
Adres: Via dell’Archinnasio 2
Openingstijden: Sept t/m juni di t/m zo 8:30 – 19:30, ma gesloten. Juli – aug di t/m wo 13:34 – 19:30, do t/m zo 8:30 – 14:00, ma gesloten
Toegang: €16. Er zijn veel mogelijkheden voor korting.

Meubelzaak Roche Bobois
Adres: Strada Maggiore 11
Openingstijden: Ma 15:30 – 19:30, di t/m za 9:30 – 13:30 en 15:30 – 19:30, zo gesloten