Af en aan voeren de vijftig schepen van de Bolognese vloot in de 18de eeuw. De handel bloeide, met de stadshaven in de hoofdrol. Maar tijden veranderen. Tegenwoordig is de haven een park: handel en industrie zijn verdwenen. Festivals en evenementen houden het terrein echter levend: de oude haven bruist weer.

Uitzicht over vervlogen tijden

Mijn glas Spritz Aperol blijft vergeten op het tafeltje staan als Marco begint te praten. We leunen over de balustrade van het terras waar de jonge Italiaan werkt. Onder ons ligt Parco del Cavaticcio: het park dat vernoemd is naar het 12de-eeuwse kanaaltje. Tegenwoordig is van het kanaaltje echter weinig meer over dan een ondiepe rechthoekige vijver. Er is dan ook wat fantasie nodig als Marco vertelt dat het terrein waar we nu op uitkijken, de haven van Bologna was. Marco lacht en geeft toe dat er weinig meer van te zien is. Alleen het oude zoutdepot staat er nog. Hij wijst naar het grote vierkante gebouw dat meer lijkt op een fort dan op een zoutopslag. De Salara (‘sale’ betekent zout) met haar verkleurde rode bakstenen en vele gaten, ziet er inderdaad uit alsof ze heel wat schepen voorbij heeft zien komen. Dit in tegenstelling tot de rest van het park, dat strak en modern oogt: rechte hoeken, nieuwe grijze stenen en een slimme indeling verklappen dat Parco del Cavaticcio pas recentelijk is aangelegd. Snel drink ik mijn Spritz op en zwaai naar Marco die door klanten wordt weggeroepen: tijd om deze ‘haven’ verder te ontdekken.

Het park en zijn verleden

De Via del Porto (Havenstraat) leidt naar de ingang van het kleine park waar een smal – met bomen omzoomd – pad loopt. Op banken aan weerszijden van het pad, wisselen oude mannen met wandelstokken, opgeschoten jongeren en verliefde stelletjes elkaar af. Na een aantal meter duikt rechts het MAMbo op: Bologna’s museum voor moderne kunst. Op het terras van dit museum stond ik zojuist. In gedachten zwaai ik naar Marco die alweer met glazen Spritz rondloopt. Het pad loopt parallel aan een smalle stroom water die herinnert aan het middeleeuwse Canale Cavaticcio. Het groene gras maakt geleidelijk plaats voor het rood van de omliggende gebouwen. De brede trappen aan de linkerkant doen denken aan tribunes die uitkijken op het water. Dat blijkt te kloppen. Op verschillende plaatsen hangen affiches van evenementen, concerten en festivals die hier gehouden worden. De kabels en witte tenten verraden dat het hier ook vanavond weer druk en levendig zal zijn. Ik ga aan de rand van het water zitten en denk aan de tekeningen in het Museo del Patrimonio Industriale waarop goed te zien is hoe de haven er vroeger uitzag…

Hart van de handel

Vindingrijkheid is de Bolognezen nooit vreemd geweest. Zeker niet op economisch en industrieel gebied. Tussen de 12de en de 16de eeuw bouwden de inwoners een ingenieus waternetwerk van – gedeeltelijk ondergrondse – kanalen van twintig kilometer lang. Hierdoor groeide Bologna in de 13de eeuw uit tot een van de belangrijke Europese steden voor de textielindustrie. De handel met andere steden nam toe en in de 16de eeuw kreeg de architect Giacomo Barozzi da Vignola (bijgenaamd ‘il Vignola’) de opdracht een haven te ontwerpen die de spil zou worden tussen de binnenstedelijke handel en het vervoer van goederen van en naar de Adriatische kustplaatsen (Venetië, Ravenna, Cervia). De paus keurde de opdracht hoogstpersoonlijk goed en Vignola kon aan de slag. Alles wat de beroemde architect ontwierp – van douanegebouwen tot paardenstallen en een grote standplaats voor karren – werd in een aantal jaar uit de grond gestampt. Renovaties, de tand des tijds en gevechten in de Tweede Wereldoorlog zorgden er echter voor dat deze gebouwen vier eeuwen later alleen nog op oude tekeningen te zien zijn. De 18de-eeuwse zoutopslag vormt de enige levende herinnering aan deze vervlogen tijden. Tegenwoordig is dit de thuisbasis van Cassero: een organisatie die opkomt voor de rechten van homoseksuelen en transgenders. Opnieuw een bewijs van veranderende tijden.

De haven bij volle maan

Marco raadt me aan ’s avonds terug te komen. Ik kan me voorstellen dat het water, de brede trappen en het ommuurde terrein een mooi decor voor een festival vormen, dus ik volg zijn advies op. Dit jaar vindt voor de veertiende keer het Biografiefilmfestival plaats, waar ‘Bio Parco’ een belangrijk onderdeel van is. Drie weken lang huisvest Parco del Cavaticcio concerten, theatervoorstellingen en lezingen. Ook vanavond stroomt het park weer vol en in een mum van tijd bevind ik me tussen lachende en kletsende Italianen met grote glazen bier. Terwijl een paar meter verderop in Cinema Lumière (het filmhuis van Bologna) films getoond worden over het leven van ‘de Groten der Aarde’, gaan de Bolognezen in het Bio Parco uit hun dak op muziek van bekende en minder bekende Italiaanse bands. De toegang is gratis en de vele studenten maken hier graag gebruik van. Op de brede stenen trappen zitten echter ook ouderen en gezinnen met kinderen. Waar eeuwenlang goederen in- en uitgeladen werden, wordt nu gedanst onder de volle maan: een gebiedstransformatie waar menige stad jaloers op is.

Van economisch belang naar cultuur en traditie

Als ik langs de verlichte Salara de trappen naar het hoger gelegen park ‘Giardino John Klemlen’ oploop, waait de geur van geroosterd vlees me al tegemoet. Dit is het Biografilm Food District. In de verlichte kramen wordt van alles bereid, van couscous tot burgers en ook speciaal bier vindt gretig aftrek. Het verband tussen een food festival en biografische films is mij niet meteen duidelijk, maar een van de barmannen legt het graag uit: ‘Eten en drinken worden beschouwd als instrumenten voor de verspreiding van de waarden die het evenement Biografilm sinds zijn oprichting promoot: respect voor traditie, cultuur, kwaliteit, gezelligheid en het milieu’. De food market maakt de cirkel rond: eeuwenlang bracht de haven Bologna economische voorspoed en werd hier gehandeld in voedingswaren. Deze traditie wordt in stand gehouden dankzij de vele kraampjes met eten en drinken. De vindingrijkheid van de Bolognezen leidde tot de bouw van de haven en – toen deze overbodig werd – tot het ontstaan van een nieuwe culturele en culinaire broedplaats. De oude haven bruist weer.