Verschillende plaatsen in het centrum van Bologna herinneren aan de – omgekomen – partizanen. Als helden worden ze overal in Italië vereerd. Dat geldt zeker voor het linkse Bologna, waar relatief vroeg een verzetsbeweging ontstond. Maar wie waren deze helden en welke cruciale rol speelden zij bij de bevrijding van Italië in 1945?

Bevrijdingsdag

Lachend en kletsend met glazen bier in hun hand en wapperende vlaggen boven hun hoofd: Zo vieren de inwoners van Bologna in de uitgaansstraat Via del Pratello de vrijheid. Op 25 april 1945 werd hun stad bevrijd van de Duitse bezetter en het fascistische regime van Benito Mussolini. Het jaarlijkse Festa della Libertà is sindsdien een ode aan de vrijheid. Een paar honderd meter van de Via del Pratello vandaan, heerst relatieve stilte. In het hart van het historisch centrum is Piazza del Nettuno veranderd in een bloemenzee. Gewoonlijk is de muur met de pasfoto’s en namen van honderden van de duizenden omgekomen partizanen al indrukwekkend, maar de kransen en bloemen benadrukken het belang van de partizanenbeweging: juist vandaag, op de dag dat heel Italië het Festa della Libertà viert. De herdenkingsdienst is voorbij, maar veel mensen staan stil bij de zwartwit foto’s van de jonge mannen die je vanaf de muur van de stadsbibliotheek recht aan lijken te kijken. De inwoners van ‘La Rossa’ feesten en rouwen vandaag: in beide gevallen staan de partizanen centraal.

La Rossa

De bijnaam ‘la Rossa’ (de Rode) verwijst niet alleen naar de rode daken en gebouwen van de Noord-Italiaanse stad. Van oudsher hebben de inwoners een politieke voorkeur voor ‘links’: Na de Eerste Wereldoorlog overheerste het socialisme en tijdens de Tweede Wereldoorlog was de stad een partizanenbolwerk dat streed tegen het fascisme en nationaal-socialisme. Wandelend door de nauwe straatjes van Bologna en dwalend door verschillende kerken en musea, duiken de partizanen regelmatig op. Net in Bologna aangekomen, vonden we dit nogal verwarrend. Italië was naar ons idee tijdens de Tweede Wereldoorlog een bondgenoot van de Duitsers, maar de vele monumenten (ook buiten de stad, zoals in Marzabotto) leken dat tegen te spreken. Tijd om in de geschiedenis van de Bolognese partizanenbeweging te duiken. Want de tijd van de partizanen is inmiddels historie, maar de gedenkplaatsen in het centrum van la Rossa houden de herinneringen aan deze strijders, die beschouwd worden als de grondleggers van de huidige Italiaanse republiek, springlevend.

De partizanenbeweging in een notendop

Resistenza Italiana (Italiaans verzet) is een overkoepelende term voor de vele verzetsgroepen die rond 1943 overal in Italië als paddenstoelen uit de grond schoten. De Duitsers veranderden in de tweede helft van de Tweede Wereldoorlog van bondgenoten in bezetters en veel Italianen geloofden niet (meer) in het fascistische regime van Mussolini. Het Italiaanse front werd een burgeroorlog (fascisten versus anti-fascisten) en een strijd voor bevrijding (Italianen versus Duitsers). Deze verzetsgroepen – die zowel tegen het fascistische regime als tegen de Duitsers vochten – staan bekend als de partizanenbeweging. De term ‘partizaan’ is een verwijzing naar het woord partigiano (partijganger), waarmee gedoeld wordt op de leden van een verzetspartij. Tegenwoordig wordt de term beschouwd als een soort eretitel, omdat algemeen wordt aangenomen dat de bevrijding van het land op 25 april 1945 en het ontstaan van de Italiaanse Republiek voor een groot deel te danken zijn aan het verzet van de partizanen. Kortom: de partizanenbeweging is geen typisch Bolognees fenomeen, maar de Partigiani Bolognese hebben uiteraard wel hun eigen verhaal.

Het verzetsmuseum

Vlakbij Piazza Nettuno en de honderden pasfoto’s van omgekomen partizanen, bevindt zich onder de portico van de Via Sant’Isaia het Museo della Resistenza di Bologna. Dit verzetsmuseum geeft een inkijkje in de Bolognese partizanenbeweging. Laura werkt in het Verzetsmuseum dat eigendom van het stadsbestuur is. Ze leidt ons rond door de vijf zalen – die vroeger toebehoorden aan een klooster – en langs tientallen foto’s, documenten en videofragmenten. Hier leren we dat de Bolognese partizanenbeweging is ontstaan aan het begin van het interbellum. In 1914 wonnen de socialisten voor het eerst verkiezingen en de weerstand tegen de fascisten die in oktober 1922 de stad veroverden, was groot. De achterstelling van arbeiders en de verslechterende positie van de middenklasse matchten niet met het socialistische gedachtegoed. Zo ontstond relatief vroeg een ondergrondse anti-fascistische verzetsgroep, die later uitgroeide tot een belangrijke partizanenbeweging. Dankzij de populariteit van het socialisme, waren de Bolognese partizanen er dus vroeg bij.

Het leven van een partizaan

Laura begeleidt ons naar de tweede zaal, waar het dagelijkse leven van de Bolognezen gedurende de twintig maanden van de Duitse bezetting is te zien.  De centrale ligging van de stad op een knooppunt van (spoor)wegen, maakte Bologna tot een belangrijk doelwit voor geallieerde bombardementen. Wandelend tussen de ‘eeuwenoude’ gebouwen in het centrum is het tegenwoordig bijna niet voor te stellen dat 44 procent van het centrum bij de bevrijding in 1945 in puin lag. De derde zaal vinden veel bezoekers het meest indrukwekkend, vertelt Laura. De partizanen brachten veel tijd door in de bergen, waar ze leefden in geïmproviseerde kampen onder zware omstandigheden. Dit leven is tot in detail nagebootst, waardoor je het gevoel hebt werkelijk tussen de partizanen te staan. Toekomstige generaties leren hier over de offers van hun voorouders en dat is precies wat het stadsbestuur voor ogen had. Bologna heeft de partizanen in haar hart gesloten.

De rode strijd

Want de tijd van de partizanen mag dan voorbij zijn, ook bij de laatste verkiezingen kozen de inwoners van la Rossa voor een links stadsbestuur: een trend die sinds de Tweede Wereldoorlog alleen in 1999 werd onderbroken. Ondertussen brengt het rode karakter de stad soms ook in moeilijkheden: in 1980 pleegden rechtse terroristen een aanslag op het station, waarbij 85 mensen omkwamen. In 2002 schoten de Rode Brigades (een communistische terroristische organisatie) een van de adviseurs van Berlusconi dood. De tijd van de partizanen is voorbij, maar de strijd tussen links en rechts laait soms weer op. In de uitgaansstraat Via del Pratello is hier op 25 april echter weinig van te merken. De wijn geeft de dag een rood tintje, maar bovenal wordt de vrijheid gevierd: met dank aan de partizanen.