Een technisch defect, een bom op het toilet of toch een raket die bedoeld was voor de Libische leider Khadaffi? Jarenlang was onbekend waarom vlucht 870 opsteeg in Bologna maar nooit aankwam in Palermo. Het verhaal over de crash en de zoektocht naar de waarheid wordt verteld in Bologna’s meest indrukwekkende museum.

De vlucht die nooit aankwam

De schemerige ruimte wordt verlicht door 81 pulserende lampen – industriële peertjes in feite – die aan en uit gaan. Onder de portico’s die de grote vierkante ruimte omringen hangen 81 zwarte spiegels met hetzelfde aantal luidsprekers erachter. Ze vullen de stilte met zachte stemmen die toespraken houden of gesprekken voeren. 77 passagiers en 4 bemanningsleden waren aan boord van het vliegtuig dat op een zomeravond in 1980 uit Bologna vertrok. Na een uur maakte een crash boven het Siciliaanse eiland Ustica een einde aan hun leven en zesentwintig jaar – en vele commissies en onderzoeken – later keerde het bewuste vliegtuig terug naar Bologna. In meer dan duizend stukken.

Het museum dat je bijblijft

Dankzij de universitaire traditie dat elke zichzelf respecterende faculteit een eigen museum heeft, is Bologna gezegend met ontelbare musea. Vele zijn mooi, maar wat er precies te zien is ben je na het tweede wijntje van de dag vergeten. Andere zijn eenvoudig, maar laten je niet meer los. Zo’n museum is het Museo per la Memoria di Ustica. Het Museum ter Herinnering aan Ustica is gevestigd buiten het historisch centrum in een klein park in de opkomende wijk la Bolognina (het Kleine Bologna). De toegang is gratis en bezoekers worden voorzien van een Italiaanse folder. Maar pas over de drempel brengen de wrakstukken van de Itavia-vlucht 870, bezoekers terug naar 27 juni 1980.

Een in elkaar geknutseld vliegtuig

Die avond was het passagiersvliegtuig vanuit Bologna op weg naar Palermo. Daar kwam het echter nooit aan: Vlakbij het kleine eilandje Ustica crashte het toestel. Oorzaak onbekend. Al snel spoelden de brokstukken aan die in 2006 zijn overgebracht naar Bologna. De grote hal doet met zijn stalen balken denken aan een vliegtuighangar en in het middel zijn de overblijfselen van vlucht 870 letterlijk aan elkaar geplakt. Een metalen frame houdt de delen op hun plek. Het geheel doet denken aan een driedimensionale puzzel waarvan een aantal puzzelstukjes ontbreekt. Maar zoals de naam van het museum al doet vermoeden, gaat het niet om het wrak zelf.

Zoektocht naar de waarheid

Het museum is opgericht door nabestaanden van de slachtoffers vanwege de tragedie die achter de brokstukken schuilgaat: die van 81 dodelijke slachtoffers, maar ook die van een staat die decennialang geen verklaring kon of mocht geven voor de mysterieuze crash. Want dat het ongeluk te wijten was aan een technisch defect – zoals de regering beweerde – dat geloofde geen elke Italiaan. De wildste geruchten deden de ronde. Dat de Italiaanse regering en de NAVO onderzoeken naar de ramp herhaaldelijk blokkeerden en dat er die avond opvallend veel militaire vliegtuigen in het luchtruim waren gezien, versterkte het vermoeden dat de ramp niet geheel toevallig in de doofpot verdween.

Slachtoffer van internationale politiek

Naast de grote herinneringshal met het verongelukte toestel, bestaat het museum uit een kleine ruimte waar een film het verhaal vertelt van de chaotische gebeurtenissen en vele onderzoeken die op de crash volgden. Door de jaren heen kwam langzaam de waarheid bovendrijven: vlucht 870 was het slachtoffer geworden van een militaire operatie waarbij een vijandig Libisch toestel zich in de schaduw van vlucht 870 schuilhield om niet getroffen te worden door Italiaanse, Franse en Amerikaanse gevechtsvliegtuigen die jacht maakten op het Libische militaire vliegtuig. Dat lukte. De raket voor het Libische jachtvliegtuig (waar de Libische leider Khadaffi overigens niet inzat) raakte het passagiersvliegtuig.

Museum van de waarheid

De film laat zien dat zowel de NAVO als de Italiaanse regering jarenlang probeerden te verbergen dat het passagiersvliegtuig was getroffen door vuur van bondgenoten. Tot de hoogste Italiaanse rechtbank in 2013 verklaarde – dat ‘het overduidelijk is dat het toestel door een raket werd neergehaald’. Daarom wordt de vliegtuigramp bij Ustica beschouwt als een collectieve tragedie die elke Italiaan kent. Het museum met haar zwarte spiegels en pulserende lampen is daarom zonder twijfel een van de meest indrukwekkende musea van Bologna. Vanwege de afgelegen locatie is het er rustig en bezoekers kunnen in alle rust de herinneringen aan Ustica op zich laten inwerken.

De rode stad

Als de zware deur van de grote hal dichtvalt en zonnestralen bezoekers weer naar het licht trekken, lijkt het park buiten op een andere wereld waar kinderen gillen en bomen in bloei staan. In de 18de eeuw was dit park een kleine nederzetting. Waar toen stallen en een koetshuis stonden, staat nu een nieuw pand – maar gebouwd in de stijl van een oud pakhuis – dat het museum huisvest. Het is geen toeval dat dit museum in Bologna staat. Behalve de vertrekplaats van de vlucht, is Bologna van oudsher – met dank aan de oudste universiteit ter wereld – een wat rebelse en ‘rode’ stad waar de handelingen van de regering in Rome meer dan eens onder een vergrootglas worden gelegd. Dat dat nodig is, bewijst dit museum.

Praktische info

Museo per la Memoria di Ustica
Adres: Via di Saliceto, 3/22 (tien minuten lopen vanaf het station)
Tel: 0039-051377680
Website: www.museomemoriaustica.it
Openingstijden: dinsdag t/m donderdag geopend van 15:00 – 18:00. Vrijdag t/m zondag geopend van 10:00 – 18:00. Maandag gesloten

Een interessant artikel over het ‘Ustica-incident’ is te lezen op de site van Kijkmagazine.